Atopowe zapalenie skóry – przyczyny i objawy. Przyczyny choroby mogą być różne, np. genetyczne bądź środowiskowe. W przypadku genetycznego podłoża do choroby dochodzi pod wpływem mutacji w genach, które odpowiadają za czynniki uczestniczące w procesach zapalnych oraz sprzyjające rozwojowi innych zaburzeń (łuszczycy, atopii, astmy, reumatoidalnego zapalenia stawów).
Atopowe zapalenie skóry należy do chorób przewlekłych. Inna nazwa określająca atopowe zapalenie to egzema. Leczenie atopowego zapalenia skóry ma różny przebieg w zależności od wieku osoby chorej. Egzema występująca u dorosłych ma łagodny przebieg, ale jej leczenie jest trudniejsze. Atopowe zapalenie skóry u niemowląt ma prawdopodobnie podłoże alergiczne. Objawy choroby to: wypryski, zaczerwienienie, suchość, swędzenie skóry. spis treści 1. Metody leczenia atopowego zapalenia skóry 2. Domowe sposoby leczenia azs 1. Metody leczenia atopowego zapalenia skóry Nawilżanie skóry Zobacz film: "Przebieg wizyty u dermatologa" Codziennie kremuj ciało. Skóra powinna być odpowiednio nawilżona i niepodrażniona. W ten sposób zredukujesz nieprzyjemne swędzenie. Do pielęgnacji ciała nie stosuj kosmetyków zawierających alkohol. Żeby zadbać o odpowiednie nawilżenie skóry pij więcej wody. Unikanie alergenów Wiesz, że detergenty, perfumy, sierść zwierząt wywołują u ciebie reakcję alergiczną? Unikaj ich. Alergeny mogą zaostrzyć objawy choroby. Chłodna kąpiel Nie mocz się długo w wodzie. Na to konto weź krótki prysznic. Chłodna woda łagodzi swędzenie. Nie używaj drażniących mydeł, zwłaszcza barwionych i perfumowanych. Dzieki temu egzema będzie mniej dokuczliwa. Zakaz drapania Atopowe zapalenie skóry wywołuje męczące swędzenie. Jednak chęć drapania należy zwalczyć. Leczenie atopowego zapalenia skóry wspomogą preparaty do kąpieli na bazie owsa, kortykosteroidy dostępne bez recepty i leki przeciwhistaminowe. Żeby uniknąć podrażnień, skórę zmienioną chorobowo owiń bandażem lub gazą. Leki Zapytaj lekarza, jak wyleczyć atopowe zapalenie skóry. Leczenie atopowego zapalenia skóry będzie oparte na antybiotykach. Jeżeli te nie pomogą, być może lekarz zaleci stosowanie specjalnych leków, które jednak mają silne działania uboczne. Zaostrzają ryzyko wystąpienia raka. 2. Domowe sposoby leczenia azs Wygładzająco, kojąco i zmiękczająco podziała olej kokosowy. Pomoże również opalanie na słońcu. Promienie słoneczne pomagają uleczyć rany i zabijają bakterie. Inną metodą wspomagającą leczenie atopowego zapalenia skóry jest przemywanie zmienionych chorobowo miejsc naparem z liści mięty pieprzowej. Na rany można przykładać specjalnie przyrządzoną maść ze świeżo utartej gałki muszkatołowej i oliwy z oliwek. Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza. polecamy Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Izabela Lenartowicz Certyfikowany lekarz medycyny estetycznej. Prowadzi Klinikę Medycyny Estetycznej.
Atopowe zapalenie skóry (AZS) to schorzenie o podłożu alergicznym. Przyczyną jego powstania jest nieprawidłowa reakcja systemu immunologicznego na różne alergeny. Cechą charakterystyczną choroby są plamy w newralgicznych częściach ciała, którym towarzyszy uporczywy świąd.Nawigacja: Post: Atopowe zapalenie skóry u niemowlaka. Dziecko | 2019-03-02 10:25:48 Nasze forum dyskusyjne dostępne jest tylko dla zarejestrowanych i zalogowanych użytkowników. Nie trać czasu, zarejestruj się i zaloguj teraz! Zarejestruj się » Zaloguj się » gosianowacka Mama post napisany: 2019-03-02 10:25:48 Jak sobie radzicie z atopowym zapaleniem skóry u niemowlaka? u nas nawet maść sterydowa pogorszyła stan skóry dziecka. Używacie może dodatkowo jakieś probiotyki dla swoich pociech? Smarowanie - natłuszczanie evli2 Mama post napisany: 2019-03-02 10:33:56 U nas właśnie po skończonym roku zaczął się problem z atopowym zapaleniem skóry ponadto alergia pokarmowa. Także przede wszystkim u nas dieta eliminacyjna, zdanych alergenów tzn:kakao, orzechy, miód i mleko krowie. Jesteśmy na mleku Nutramigen. A do skóry lekarz przepisał robioną maść w aptece z witaminą A i E- bardzo dobrze natłuszcza i używamy masełko z DErmedic- polecam. Smarowanie i tak w kółko. Mama K Mama post napisany: 2019-03-02 11:55:41 Moje dziecko od 3 miesiąca drapie się po brzuszku ale po roku i 6 miesiącach dostała atopowego zapalenia skóry i dostała maść sterydowa ale z uwagi na negatywne działanie na dziecko tylko na 5 dni i koniec bo naprawdę szkodzi. I do tego dostała też syrop na atopie aeurus. Syrop jest na receptę. Po stosowaniu maści problem ustąpił ale jak po 5 dniach przestałam smarować tak jak powiedziała lekarz problem znów powrócił. Ważne jest w takiej sytuacji pranie ubrań tylko w płynie bądź proszku dla dzieci, ubranka muszą być przede wszystkim delikatne bawełniane żeby nie podraznialy i co ważne trzeba stosować kosmetyki emolienty. Żele płyny kremy balsamy i też trzeba uważać na dietę dziecka między innymi mleko, czekolada, miód i niektóre owoce nasilają alergie. U mojej córka zauważyłam poprawę. Więcej informacji można znaleźć w zakładce ekspert radzi. Bardzo dużo jest na temat atopii i pielęgnacji skóry małego dziecka. Polecam;) Justyna94 Mama post napisany: 2019-03-02 13:26:33 moj pierwszy syn ma atopowe zapalanie skóry ukazalo mu sie to dopiero po pierwszym roku zycia najpierw mial na policzkach okropne wypieki jezdzilam z nim do dermatolog i stwierdzila ze to poczatkowe atopowe zapalenie skory przepisala masc ale po nastepnym roku ukazało sie na ciele wypryski i takze stosowalismy emolienty i stosujemy je nadal radzimy sobie jakos i staramy sie o tym nie myslec evli2 Mama post napisany: 2019-03-02 13:42:28 Mama K właśnie u nas tez jest problem, że dziecko się drapie- Zystec nie pomagał, teraz mamy kolejny wyciszajacy specyfik, ale nie chcę go podawać za często. Ale ten syropek, o którym piszesz to już sobie zapisuje i jak będę u lekarza to zapytam o to. Może nam pomoże, bo mam czasami na prawdę dość tego drapania dziecka, potem ta skóra podrażniona. Już trak się tym martwię, Tak wełny unikamy- wszystkie artykuły ekspercie poczytałam i stosuję się do nich. Mlodamama92 Mama post napisany: 2019-03-02 15:26:22 Najwazniejsze to zrobic badania w koerunku alergii, zebywiedziec jakie produkty uczulaja dziecko. Do tego powinno sie stosowac specjalne emolienty, ktore pomoga, zalagodza objawy. Wsekcji ekspert sa ciekawe artykuly na ten temat, polecam przeczytac. Mama K Mama post napisany: 2019-03-02 16:31:08 Czy ja wiem czy ten syrop pomaga na drapanie sadze że tylko zmniejsza stan zapalny skóry ale dziecko jak się drapalo tak się drapie ale zauważyłam że po kosmetykach emolienty firmy la Roche -posay szczególnie smarowania tym balsamem na atopie problem z drapaniem na około pół dnia mam z głowy. Córka zdecydowanie mniej się po nim drapie. Bardzo dobrze nawilża. Trzeba go smarować aby się dobrze wchłonąl w skórę dziecka a później długo jest nawilżona i dobrze nawilża łuszczace zmiany atopowe. Mogę go zdecydowanie polecić. Mojemu dziecku bardzo teraz pomaga szczególnie w tych warunkach częstego występowania tych zmian. evli2 Mama post napisany: 2019-03-02 16:48:31 Mlodamama92 a kiedy takie badania można zrobić?bo pediatra powiedział nam, że dopiero jak 3 rok życie dziecko osiągnie?więc nie wiem już, na arzie ma 16 miesięcy, więc nie mam jak zrobić tych badań. I jak to wygląda? DoktorGrzegorz Lekarz post napisany: 2019-03-02 17:52:10 Atopowe zapalenie skóry to bardzo ciężka w leczeniu i niewdzieczna choroba, często zalecane są sterydy, które niestety nie zawsze pomagają. Ja osobiście skłaniam swoich pacjentów z tą chorobą do zmiany diety i kosmetyków pielęgnacyjnych, szczególnie u dzieci ważne jest by od małego wykształcić odpowiednie nawyki żywieniowe i stosować odpowiednie kosmetyki, które często są dużo tańsze od sterydow. moNika88 Mama post napisany: 2019-03-17 17:57:18 Atopowe zapalenie skóry- to trudny temat z którym trzeba walczyć gdy się pojawi. Po pierwsze należy pilnie skonsultować się z lekarzem dermatologiem i on pokieruje co dalej. Pewnie trzeba zrobić testy alergiczne, odpowiednia dieta i oczywiście odpowiednie nawilżanie skóry bobaska. Zgłoszenie postu do moderacji Pomóż nam zrozumieć, co się stało Krótko uzasadnij przyczynę zgłoszenia posta Zgłoszenie postu do moderacji Twoje zgłoszenie zostało przyjęte Nasi moderatorzy przyjrzą się zgłoszonej przez Ciebie sprawie
Atopowe zapalenie skóry to choroba dermatologiczna, która objawia się się stanem zapalnym skóry w postaci suchych zmian skórnych, którym często towarzyszy silny świąd. AZS występuje dziesięciokrotnie częściej wśród dzieci, aniżeli osób dorosłych. Wg statystyk epidemiologicznych aż 20% populacji dzieci boryka się z problemem skóry atopowej. Cechą charakterystyczną dla
Dermatozy zapalne reprezentowane są przez wiele jednostek chorobowych zróżnicowanych pod względem etiologii, objawów klinicznych oraz przebiegu. Do tej niezwykle bogatej grupy schorzeń dermatologicznych należy między innymi atopowe zapalenie skóry (AZS), u podłoża którego leżą przede wszystkim czynniki genetyczne. Obraz kliniczny AZS wykazuje wiele cech wspólnych niezależnie od wieku, lecz przebieg choroby w dużej mierze zależy od okresu życia, w którym u pacjenta wystąpiły zmiany skórne [1]. Skóra Rola skóry jako największego narządu człowieka i jednocześnie skomplikowanego organu immunologicznego jest niezwykle istotna. Fakt, że jest ona miejscem gromadzenia się wielu komórek układu odpornościowego, tj. limfocytów, leukocytów, komórek Langerhansa czy mastocytów sprawia, że stanowi nieocenione narzędzie do walki z bytującymi na jej powierzchni mikroorganizmami i pełni niezastąpioną rolę ochroną organizmu przed szkodliwym wpływem różnorodnych czynników zewnętrznych. Różnice strukturalne i czynnościowe skóry dorosłych i dzieci (u dzieci skąpe owłosienie, dużo mniejsza aktywność gruczołów łojowych i potowych, mniejsza liczba połączeń międzykomórkowych w stosunkowo cienkiej skórze) sprawiają, że podatność na działanie takich bodźców, jak temperatura, promieniowanie słoneczne czy toksyny u dzieci jest znacznie większa, a u dzieci z atopowym zapaleniem skóry – bardzo duża [1,2]. POLECAMY Genetyka AZS, inaczej wyprysk atopowy, jest jedną z najczęstszych chorób skóry u dzieci i występuje u około 11,4–24,2% dzieci w wieku szkolnym. Jest to przewlekła choroba zapalna, a jej występowanie zależne jest od wielu czynników. Bezdyskusyjna jest rola genów – warunkują one bowiem czynniki ryzyka, które zaburzają ochronną rolę układu odpornościowego oraz powodują uszkodzenie bariery skórno-naskórkowej. Mutacja genów dla filagryny uważana jest za główną przyczynę utraty prawidłowej funkcji bariery skórno-naskórkowej i wiąże się zarówno z występowaniem innych chorób alergicznych, jak i z ryzykiem wystąpienia rozsianego zakażenia wirusowego skóry. Genetyczna predyspozycja do wytwarzania przeciwciał IgE (atopia) przeciwko antygenom pokarmowym bądź środowiskowym występuje aż u 80% niemowląt z AZS [3, 4, 5, 10]. Sensytyzacja i czynniki ryzyka Nasze środowisko nieustająco naraża skórę na przewlekły kontakt z wszechobecnymi alergenami. Takie czynniki jak kąpiele, środki myjące, wysoka temperatura czy roztocza powodują zniszczenie warstwy rogowej naskórka oraz aktywację komórek Langerhansa (będących składową układu SALT), które nadmiernie pobudzone prezentują antygeny limfocytom, zaburzając równowagę stosunku limfocytów Th1/Th2 (z przewagą tych drugich) i w efekcie prowadzą do nieprawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego skóry. Podkreśla się rolę zależności pomiędzy spadkiem liczby infekcji w krajach wysoko rozwiniętych a wzrostem liczby zachorowań na choroby alergiczne i autoimmunizacyjne. Zwraca się także uwagę na fakt, że stopień zanieczyszczenia powietrza ma ścisły związek ze zwiększonym występowaniem chorób alergicznych i sensytyzacji alergicznej. Niejednokrotnie zapomina się o bardzo ważnym czynniku ryzyka występowania AZS, jakim jest przewlekły stres towarzyszący kobiecie ciężarnej. Narażenie matki na czynniki stresowe wiąże się z ekspozycją płodu na podwyższone stężenie kortyzolu, który zaburza pracę autonomicznego układu nerwowego oraz osi przysadka–kora nadnerczy u płodu, powodując jej nadreaktywność, co w efekcie skutkuje nieprawidłowym działaniem układu odpornościowego. Współwystępowanie atopowego zapalenia skóry, astmy oskrzelowej, alergicznego nieżytu nosa oraz alergii pokarmowej zależne jest także od mutacji genu dla filagryny i zaburzonej funkcji bariery skórno-naskórkowej, co dowodzi ogromnego wpływu przezskórnej sensytyzacji na ciąg reakcji alergicznych powodujących występowanie tak zwanego zjawiska marszu atopowego [5, 6, 7, 16]. Choroby alergiczne i marsz atopowy Do grupy chorób atopowych należy atopowe zapalenie skóry, astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa oraz alergia pokarmowa. Ze współwystępowaniem tych schorzeń wiąże się pojęcie marszu atopowego – klinicznej manifestacji atopii (produkcji IgE), która przybiera różne formy we wczesnym okresie dziecięcym i często samoogranicza się w późniejszych latach życia. Produkcja IgE w pierwszych tygodniach życia najczęściej powstaje w odpowiedzi na alergeny pokarmowe (szczególnie białko mleka krowiego oraz jajko), co predysponuje w późniejszym okresie do powstania sensytyzacji na aeroalergeny oraz inne alergeny pokarmowe. Mimo iż najwięcej alergenów dociera do organizmu drogą pokarmową, AZS jest tą jednostką z grupy chorób atopowych, która ujawnia się jako pierwsza. Związek pomiędzy współwystępowaniem astmy, AZS oraz alergicznego nieżytu nosa jest bezsporny, lecz nadal wykrycie wszystkich trzech jednostek chorobowych u jednego pacjenta należy do rzadkości. Warto wspomnieć, że według najnowszych danych, zbyt długie karmienie piersią oraz zbyt późne wprowadzanie pokarmów stałych wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia AZS. Przeczy to dotychczasowej teorii, która podkreślała ochronną rolę matczynego pokarmu jako czynnika zmniejszającego ryzyko wystąpienia chorób alergicznych. Obecnie zaleca się wprowadzanie pokarmów stałych w 4.–6. dziecka [8, 9, 10, 15]. Obraz kliniczny AZS najczęściej ujawnia się w wieku wczesnodziecięcym i ulega remisji w pierwszych kilku latach życia, natomiast aż u 1/3 pacjentów z atopowym zapaleniem skóry objawy utrzymują się w wieku dorosłym, co wiąże się z cięższym przebiegiem choroby, opornością na stosowane leczenie oraz bardzo wysokim stężeniem zarówno IgE całkowitego, jak i specyficznych IgE. Oddzielną grupę stanowią pacjenci, u których objawy pojawiają się po 20. – u tych pacjentów przebieg jest łagodniejszy, a u większości z nich nie stwierdza się podwyższonego stężenia IgE i uczulenia na alergeny powietrznopochodne. Zmiany rumieniowe z obecnością pęcherzyków, grudek i nadżerek powstałych w wyniku mechanicznego drażnienia skóry są typowym obrazem klinicznym AZS. Układ i charakter zmian wykazują powtarzalność, jeżeli chodzi o wiek pacjenta. Dla niemowląt charakterystyczną lokalizacją zmian skórnych są boczne powierzchnie policzków, skóra owłosiona głowy oraz okolica zgięciowa kończyn górnych i dolnych (często z wyłączeniem okolicy zakrytej przez pieluszkę). W okresie dziecięcym dominuje duża suchość skóry, a zmiany głównie zajmują okolice zgięciowe oraz powierzchnie grzbietowe rąk i stóp. Osoby dorosłe zmagają się ze zmianami w okolicy powiek, okolicy okołoustnej, szyi, górnej części klatki piersiowej, niekiedy także powierzchni zgięciowych kończyn górnych oraz dolnych. Ciekawy jest fakt, że u osób z wczesnym początkiem choroby i długotrwałym przebiegiem, częściej niż u innych grup pacjentów występują zmiany w okolicach szyi. Dla atopowego zapalenia skóry bardzo charakterystyczna jest przewlekła suchość skóry oraz towarzyszący jej uporczywy świąd. Są one efektem występującej nieszczelności połączeń pomiędzy korneodesmosomami sąsiednich komórek warstwy rogowej naskórka (w wyniku defektu budowy filagryny) i następującej przeznaskórkowej ucieczki wody, wzmożonej penetracji alergenów zewnątrzpochodnych oraz nasilonej odpowiedzi zapalnej i odpornościowej [11, 12, 13, 14]. Leczenie Zgodnie z najnowszymi wytycznymi ETFAD/EADV z 2015 r. dotyczącymi leczenia osób z atopowym zapaleniem skóry, zalecane jest kompleksowe podejście do pacjenta i dostosowanie terapii do wieku i charakteru zmian, a terapia powinna przede wszystkim zapobiegać zaostrzeniom choroby. Zastosowane leczenie musi być długofalowe i bezpieczne dla pacjenta. Leczenie rozpoczyna się od prawidłowej pielęgnacji skóry – pH substancji myjących powinno być w zakresie prawidłowego pH skóry (pH 5–6), kąpiel nie powinna trwać dłużej niż 5 min, a emolienty powinny być zaaplikowane tuż po osuszeniu skóry. Odtwarzanie za pomocą emolientów zniszczonej bariery lipidowej skóry jest kluczowe zarówno w stanie remisji choroby, jak i jej zaostrzenia. Mając na uwadze współwystępowanie innych chorób atopowych z AZS, powinno się pamiętać o diagnostyce w kierunku czynników zaostrzających zmiany skórne, tj. alergenów pokarmowych, powietrznopochodnych czy kontaktowych. Terapia miejscowa to preparaty przeciwzapalne: miejscowe glikokortykosteroidy oraz inhibitory kalcyneuryny. Ważne, aby aplikacja tych preparatów odbywała się na skórze dobrze nawilżonej. Fototerapia to kolejna z opcji terapeutycznych, zwykle polecana osobom dorosłym z przewlekłym przebiegiem choroby, zmianami swędzącymi, nadkażonymi bakteryjnie, ale przeciwwskazana pacjentom, u których występuje zaostrzenie zmian po ekspozycji na promienie słoneczne oraz liczne znamiona barwnikowe. Terapia doustna obejmuje systemowe glikokortykosteroidy, antybiotyki (w przypadku nadkażenia bakteryjnego), preparaty przeciwgrzybiczne (przy kolonizacji skóry Malassezia furfur), przeciwwirusowe (gdy występują zmiany o charakterze opryszczkowatego zapalenia skóry) oraz przeciwhistaminowe, które wspomagają terapię, redukując uczucie świądu i działając sedatywnie. Preparaty immunosupresyjne (cyklosporyna A, metotreksat, azatiopryna czy mykofenolanmofetylu) zarezerwowane są wyłącznie dla ciężkich postaci choroby, niereagujących na terapię podstawową. Przy braku skuteczności wyżej wymienionych leków, istnieje możliwość zastosowania terapii biologicznej preparatami rituximabu, dupilumabu bądź omalizumabu [17]. Podsumowanie Atopowe zapalenie skóry jest przewlekłą dermatozą zapalną, często współistniejącą z innymi chorobami atopowymi, mającą podłoże genetyczne i wykazującą ścisłą zależność pomiędzy stopniem zanieczyszczenia środowiska a zachorowalnością. Schorzenie to dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych, a charakter zmian skórnych często różni się w zależności od wieku. W wyniku defektu bariery skórno-naskórkowej, przezkomórkowej utraty wody oraz przewlekłej suchości i towarzyszącego świądu jakość życia pacjentów z AZS jest znacznie obniżona. Nowoczesna opieka powinna być kompleksowa, a terapia dobierana indywidualnie w zależności od objawów klinicznych, wieku pacjenta oraz jego potrzeb. Zarówno lekarz, jak i pacjent powinni mieć świadomość tego, że mają do czynienia z chorobą przewlekłą, której leczenie niejednokrotnie bywa długie i uciążliwe. Analiza przypadków klinicznych Przypadek 1. Ośmioletni chłopiec pojawił się po raz pierwszy w Ambulatorium Kliniki Dermatologii CSK MSW w Warszawie w wieku 3,5 miesiąca (czerwiec 2008 roku). Dotychczas nieleczony z rozsianymi zmianami rumieniowo-złuszczającymi głównie zlokalizowanymi na skórze policzków, kończynach górnych i dolnych oraz na klatce piersiowej. Po przeprowadzeniu szczegółowego wywiadu z rodzicami chłopca stwierdzono dodatni wywiad rodzinny w kierunku atopii. Do leczenia włączono miejscową sterydoterapię oraz poinformowano rodziców o konieczności stosowania prawidłowej i konsekwentnej pielęgnacji skóry dziecka. Poprawa stanu skóry utrzymywała się do momentu zaprzestania przez matkę karmienia piersią. Do leczenia ponownie włączono miejscową glikokortykosteroidoterapię oraz ze względu na nasilony świąd skóry dołączono leczenie przeciwhistaminowe. Utrzymano dalsze zalecenia dotyczące stosowania emolientów oraz zastosowano dietę mlekozastępczą. Po kolejnych próbach włączenia nowych pokarmów i po oznaczeniu stężenia IgE specyficznego zdiagnozowano u pacjenta alergię wieloważną pokarmową ( na kazeinę), co wymusiło zmianę mieszanki mlekozastępczej na hydrolizat białkowy o znacznym stopniu hydrolizy. W prick testach stwierdzono alergię na drzewa, zioła oraz seler. Utrzymano przewlekłą terapię ketotifenem oraz dołączono probiotyki. Na przełomie 7. i 8. do leczenia miejscowego włączono niesteroidowy lek przeciwzapalny – pimekrolimus, co dało poprawę na okres kilku miesięcy. U chłopca ujawniła się nadwrażliwość na konserwanty – pojawiły s... Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów Co zyskasz, kupując prenumeratę? 6 wydań czasopisma "Forum Pediatrii Praktycznej" Nielimitowany dostęp do całego archiwum czasopisma Dodatkowe artykuły niepublikowane w formie papierowej ...i wiele więcej! Sprawdź
Jedynak-Wąsowicz U., „Rozpoznawanie i leczenie atopowego zapalenia skóry u dzieci i dorosłych”, Medycyna praktyczna wyd. specjalne 6/2008. Kądziołka A., „Oswoić Atopowe zapalenie skóry”, Gliwice 2008, s.8. Kuna P., „Atopowe zapalenie skóry (AZS)”, Klinika Pneumonologii i Alergologii, Katedra Medycyny Wewnętrznej, UM w Łodzi
atopowe zapalenie skóry u niemowląt forum
